Έννοια και σημασία του ελεύθερου χρόνου
Όλοι οι άνθρωποι κάθε ηλικίας αναγκάζονται να επιμηκύνουν τον εργασιακό τους χρόνο. Μόνο έτσι κατορθώνουν να ανταποκρίνονται οι μαθητές στις αυξημένες σχολικές και μαθησιακές τους υποχρεώσεις και οι επαγγελματίες στις αυξημένες ανάγκες της ζωής.
Πέρα από τις βιολογικές ανάγκες συναπαρτίζονται και από άλλες ανάγκες: ανάγκες κοινωνικές, συναισθηματικές, πνευματικές κ.ά. Τις ανάγκες αυτές πρέπει να ικανοποιούμε με μέτρο, για να υπάρχει ισορροπία με τον εαυτόν μας και με το περιβάλλον μας. Για την ικανοποίηση των αναγκών αυτών, οι οποίες διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, ανάλογα με την ηλικία και τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα που έχει καθένας, είναι ανάγκη να έχει ένα χρόνο διαθέσιμο για τον εαυτόν του, ένα προσωπικό χρόνο, τον οποίο να μπορεί να διαχειρίζεται ελεύθερα, όπως εκείνος θέλει. Ο χρόνος αυτός είναι γνωστός με τον όρο “ελεύθερος χρόνος – leisure”.
Περισσότερο αναγκαίος είναι ο ελεύθερος χρόνος στο παιδί και τον νέο, δεδομένου ότι είναι σε περίοδο ανάπτυξης και είναι σημαντικό να ικανοποιούνται οι βιολογικές και κοινωνικοσυναισθηματικές του ανάγκες, για να αναπτυχθεί και να ωριμάσει ικανοποιητικά. Ιδιαίτερα σήμερα, λόγω των πολλαπλών κινδύνων που περιτριγυρίζουν τα παιδιά και ειδικότερα τους νέους μας (π.χ. κάπνισμα, αλκοόλ, ναρκωτικά, κ.ά.), καθώς και του εντατικού ρυθμού απασχόλησης όλων των μαθητών. Από τις δραστηριότητές του το παιδί και ο νέος πρέπει να αντλεί ευχαρίστηση, ικανοποίηση και πληρότητα, ώστε να μην χρειαστεί να αναζητήσει αυτά σε δύσβατα και καταστροφικά μονοπάτια.
Αν θέλουμε να ορίσουμε τον ελεύθερο χρόνο με απλά λόγια πρέπει να πούμε ότι είναι ο χρόνος τον οποίο το παιδί και ο νέος εκμεταλλεύεται μόνο για την ικανοποίηση αυστηρά προσωπικών επιδιώξεων, ενδιαφερόντων και αναγκών, με δικά του εντελώς προσωπικά κριτήρια και κίνητρα. Ο ελεύθερος χρόνος, σε κάθε περίπτωση, περιλαμβάνει δύο όψεις: την ποιοτική και την ποσοτική όψη. Η ποσοτική αναφέρεται στην διάρκεια που έχει σε σχέση με τις άλλες απασχολήσεις του παιδιού και του νέου. Η ποιοτική πλευρά εκτιμάται με βάση το αίσθημα της προσωπικής ικανοποίησης κατά την επιλογή και την εκτέλεση των δραστηριοτήτων που επιλέγει.
ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Ο σκοπός και οι στόχοι του ελεύθερου χρόνου μπορούν να περιγραφούν όπως παρακάτω.
1. Σκοπός: Σκοπός του ελεύθερου χρόνου είναι, μέσα από την ελεύθερη διαχείρισή του το παιδί και ο έφηβος να ικανοποιεί επιμέρους ειδικότερες προσωπικές βιολογικές, κοινωνικές, πνευματικές και συναισθηματικές ανάγκες και να αντλεί ικανοποίηση.
2. Στόχοι: Ειδικότεροι στόχοι του ελεύθερου χρόνου είναι:
Το παιδί και ο έφηβος :
– Να αναπτύξει ικανότητες, δεξιότητες και αξίες, οι οποίες δεν φαίνεται πιθανό ότι θα αναπτυχθούν ή ότι θα αναπτυχθούν στο βαθμό που πρέπει μέσα από σχολικές ή άλλες υποχρεωτικές δραστηριότητες.
– Να μπορεί να επιλέγει την κατάλληλη χρονική περίοδο ως ελεύθερο χρόνο και να αναπτύξει την ικανότητα οργάνωσής του.
– Να αναπτύξει την ικανότητα αξιολόγησης και επιλογής κατάλληλων δραστηριοτήτων τις οποίες θα εκτελεί στον ελεύθερο χρόνο.
– Να έχει τις ευκαιρίες κάνοντας δραστηριότητες δικής του ελεύθερης επιλογής να αισθάνεται την απόλαυση της ψυχαγωγίας, να εκτονώνεται από το άγχος και τον κάματο των υποχρεωτικών δραστηριοτήτων και να απολαμβάνει τη ζωή.
– Να αναπτύσσει καλές διαπροσωπικές σχέσεις, να κάνει φιλίες και να αποκτά τις δεξιότητες και τις αξίες της φιλαλληλίας, της συνεργασίας, του υγιούς ανταγωνισμού, της εταιρικότητας και, τέλος, να αναπτύσσει κοινωνική συνείδηση.
Είναι προφανές ότι, ο ελεύθερος χρόνος, όταν επιλέγεται και οργανώνεται κατάλληλα, όχι μόνο δίδει ευχαρίστηση στο παιδί και στον νέο, αλλά συμπληρώνει κενά και ελλείψεις που ενδεχομένως δεν καλύπτονται από τις υποχρεωτικές δραστηριότητες, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για παιδιά και νέους με μεγάλο εύρος ενδιαφερόντων. Έτσι πέρα από τον ψυχαγωγικό τομέα είναι πολύ πιθανό ότι θα συσσωρεύσει οφέλη πολιτιστικού, πνευματικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος.
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ
Η επιλογή των δραστηριοτήτων που εντάσσονται στον ελεύθερο χρόνο γίνεται συνήθως με βάση τα ενδιαφέροντα των παιδιών και των νέων, και τις δεξιότητες και τις ανάγκες του καθενός. Πιο συγκεκριμένα τα κριτήρια επιλογής των δραστηριοτήτων είναι τα ακόλουθα:
- H ηλικία: Ανάλογα με την ηλικία διαφοροποιούνται τόσο η ποσότητα του ελεύθερου χρόνου όσο και οι δραστηριότητες που επιλέγονται.
- Τα ενδιαφέροντα.
- Η ιδιοσυγκρασία: Μερικά παιδιά είναι πολύ ζωηρά και έχουν ανάγκη από εκτόνωση. Άλλα είναι λιγότερο ζωηρά και μπορούν να μένουν στην ίδια θέση για πολλή ώρα, χωρίς καμιά δυσκολία. Υπάρχουν παιδιά τα οποία μπορούν να συγκεντρώνουν την προσοχή τους για πολλή ώρα σε μια δραστηριότητα, ενώ άλλα δεν προλαβαίνουν να αρχίσουν μια δραστηριότητα και θέλουν αμέσως να αλλάξουν και να κάνουν κάποια άλλη.
- Οι βιολογικές και άλλες ανάγκες του παιδιού και του νέου. Ιδιαίτερα στις μεγαλύτερες ηλικίες, οπότε τα παιδιά και οι νέοι έχουν λογικοποιήσει τα πράγματα και μπορούν να κάνουν επιλογές με λογικά κριτήρια, μπορούν τα ίδια και οι γονείς να τα διευκολύνουν να επιλέγουν δραστηριότητες με τις οποίες επιτυγχάνονται ταυτόχρονα τόσο η ανάγκη για ψυχαγωγία όσο και πρακτικές ανάγκες που μπορεί να έχουν και πρέπει να ικανοποιηθούν στα πλαίσια του ελεύθερου χρόνου.
Γεωργούση Κατερίνα
Ψυχολόγος